همون سناریوی قبلی رو در نظر بگیرید . برای یه موتور چه خدماتی می شه ارائه داد که بشه در مقابلش پول دریافت کرد ؟ من فکر می کنم در کل برای هر پروژه ای خدمات زیادی نمی شه ارائه کرد که ارزش پرداخت پول را داشته باشه .

تو جوابی که صفحهء قبل دادم با ذکر چند مثال سعی کردم توضیح بدم که کاربرد نرم افزار ، اصولا" اونقدرها مقدماتی و سطحی که به نظر خیلیها میرسه نیست ؛

در نگاه اول به نظر میاد جامعهء توسعه گری لینوکس Slackware داره مجانی کار میکنه ، اما وقتی ناسا تصمیم میگیره از این توزیع در سفینهء دیسکاوری استفاده کنه مبلغ قابل توجهی به اعضای این جامعه کمک مالی میکنه ؛ میدونستی بزرگترین حامی مالی openssh ارتش ایالات متحده هست ؟ و قس علیهذا ...

همانطور که گفتم ، ساده ترین سناریوی استفاده از یک نرم افزار ، خریدن اون ، بصورت یک بسته ، و استفاده از اون ، بصورت فشردن چند کلید یا کلیک ، یا استفاده از اون بصورت یک کتابخانه در برنامهء دیگری است ، اما تو دنیای واقعی معمولا" نیازهای نرم افزاری پیچیده تر و جدی تر از این حرفها هستند .

فرهنگ Open Source تلاش میکنه تضمین کنه نرم افزار برای همیشه "آزاد" خواهد بود . این آزادی مورد علاقه و مطلوب هست . طبیعتا" میشه برای یک موجودیت آزاد ، هزینه هم مطالبه کرد ، اما GPL به این مساله توجه خاصی نداره ، توجه اصلی به آزادی و خدمات هست ، برای فراهم کردن بستری که در اون ، نرم افزار و دانش نرم افزار ، مایملک کسی نباشه ، بلکه آزادانه در اختیار همه باشه تا از فن و دانش اون استفاده کنند ، ولیکن طبیعتا" در مسیر کاربرد نرم افزار همواره به خدمات جانبی و توسعه گری نیاز هست که این خدمت میتونه درامد زائی مطلوبی داشته باشه .

مثال 1 - Ubuntu لینوکس رایگان ارائه میکنه ، و هزینه ای مطالبه نمیکنه . آیا توسعه گران این شرکت از الطاف آسمانی و الهی ارتزاق میکنند ؟ در واقع اینطور نیست ! به محض اینکه فرد یا جامعه توسعه گری بتونه نشون بده داره کدی رو ارائه میکنه که میشه بهش تکیه کرد ، درخواستهای متعددی دریافت میکنه ، برای اختصاصی سازی ، توسعه خاص منظور و ...برای مشتریان شخصی اش ، و همینطور ارائهء خدمات جانبی در مورد نحوهء توسعه و رفع مشکلات و ... ، که گاهی همین خدمات هم رایگان هستند ، و یا گاهی نیستند ؛ و وقتی همین کمپانی به اندازه کافی موفق عمل میکنه ، سان حاضر میشه مبلغ قابل توجهی برای حمایت از تحقیق و توسعه در این کمپانی بهش کمک کنه و ...

مثال 2 - CryptoPhone نرم افزاری برای رمزنگاری مکالمات صوتی مناسب برای Pocket PC هاست که بصورت منبع آزاد منتشر شده ؛ کمپانی مربوطه مدعی است چون این نرم افزار کاربرد امنیتی داره ما تصمیم گرفتیم برای کسب اطمینان و اعتماد سورس کد کاملش رو منتشر کنیم ، اما استفاده عملی از این سورس همیشه با دشواریهای خاصی همراه هست و ضمانتی برای عملکرد صحیحش روی همه دستگاهها نیست ، و حالا این به مشتری بستگی داره که مایل باشه ریسک پذیرش این دردسرها رو بپذیره ، یا تصمیم بگیره از خدمات این کمپانی استفاده کنه . بهر حال سورس کد در دسترسه ، اما در عمل افراد کمی هستند که ممکنه کسب و کارشون جدی و حساس باشه ، و در عین حال موفق بشن در مدت کوتاهی ، بدون کمک کمپانی مالک ، از این سورس کد به نفع خودشون استفاده کنن ، که اگر GPL‌ رو رعایت نکنن خودشون رو تو یک دردسر قانونی انداختند و اگر رعایت بکنن ، به کمپانی مالک کمک کردن که از کد بالغ شده و تکمیل شده توسط اونها هم برای سایر مشتریان خصوصی اش استفاده کنه و ...

مثال 3 - کامبیز خجسته که یکی از مدیران همین فروم هم هست و همگی بهش ارادت داریم ، تعداد زیادی کامپوننت نوشته که همگی رو به رایگان همراه با سورس منتشر کرده . کامبیز قاعدتا" از این کامپوننتها در پروژه های شخصی اش استفاده کرده و میکنه و فایدهء انتشار سورس ازادش اینه که افراد زیادی در تکمیل و رفع خطای اونها به رایگان بهش کمک میکنند ، کافیه سری به سایتش بزنی و مراحل تکمیل کدهاش رو ببینی ، قاعدتا" او میتونه دو لیسانس برای کدهاش در نظر بگیره - همان کاری که Trolltech برای QT کرده - یعنی بگه اگر کسی کد رایگان مینویسه ، از کامپوننتهای من به رایگان استفاده کنه ، و اگر کد تجاری مینویسه ، با من تماس بگیری تا بهش مجوز بدم ، و اگر کسی این قاعده رو زیر پا گذاشت و کامبیز موفق شد بفهمه ...Copyright violation یکی از معدود جرائمی است که پلیس اغلب کشورهای غربی برای برخورد با اون نیاز به مجوز قضائی برای ورود به منازل یا ادارات و غیره نداره ...و چه کسی قراره به کامبیز بگه ؟ یک دوست قدیمی ، یک کارمند ناراضی ، یک رقیب تجاری و ...دیگه بعد از این بستگی داره به خودت و اینکه چقدر جرات ریسک داری و حاضری خودت رو تو دردسر بندازی ، میتونی کد رایگانش رو تست کنی ، سورس رو بخونی ، اگه خوشحال و راضی بودی ، باهاش تماس بگیری و 40 دلارش رو بدی و مجوز تجاریش رو بخری و با خیال راحت از کدت استفاده کنی ، ضمن اینکه بدون سورس کد نخریدی ، قانونی رو نقض نکردی و حق کسی رو تضییع نکردی ، و قبل از خریدن نرم افزارت مطمئن بودی حاوی چیزی هست که میخواهی .

مثال 4 - استفاده از محصولات سان مایکروسیستمز در سیستمهای نظامی مرسومه به دلیل توان تحمل بالا و قابلیت اعتماد منحصر به فردشون . در ایران هم همینطوره . اما تا وقتی سان از یک لیسانس محدود کننده استفاده میکنه ، از منافع زیادی چشم پوشی کرده ؛ مثلا" تیمهای توسعه گری فعالی که دوست دارند کدها رو آزمایش کنند و نقاط ضعف یا نقائصش رو گزارش کنند - که سرویس گرانقیمتی است اگر تجاری باشه - یا کاربران متفرقه ای که مایلند از نرم افزار استفاده کنن و بعد براش پول بدن یا به محل کارشون توصیه اش کنند و ...پس Opensolaris منتشر شد درست در حالیکه هنوز Solaris 10 در حال فروش هست . حالا دیگه لازم نیست سان لزوما" نگران سخت افزارهای متعدد و متنوعی که براشون درایور ننوشته باشه ، هزاران نفر در سراسر دنیا این فرصت رو دارن که مشکلات خودشون رو حل کنن ، و چون عضوی از یک جامعه هستند ، نتایج کارشون رو به رایگان منتشر کنن و ...درست همانطور که لینوکس کامل شد و میشه .

کلیدی ترین نکتهء درک کسب و کار منبع آزاد اینه که درک کنیم ، "مخفی نگاه داشتن سورس کد" لزوما قرار نیست تنها روش زندگی و کسب و کار باشه . حتی "اگر" هدف فقط و فقط کسب درآمد باشه ، میشه سورس رو منتشر کرد و باز هم پول درآورد .

جنبش باز متن ، از ابتدا برای ارائه بیزینس مدل متفاوت ارائه نشد . هدف برداشت محدودیتهائی بود که باعث میشدن انحصار طلبی و قبضه کردن دانش نرم افزار ، منجر به تک صدائی شدن جامعه نرم افزار بشه ، یا منافع اقتصادی ، در مقابل انتشار دانش قرار بگیره .

اما حتی با تبعیت از فرهنگ باز متن ، باز هم کسب درآمد تهدید نشد و نمیشه ؛ با این تفاوت که اولا" برای وارد شدن به این بازار باید ملزوماتی داشته باشی که با ملزومات اولیه بازار سنتی متفاوت هست ، و دوما" نیاز به طرز فکر متفاوت و نحوهء برخورد متفاوت است ، و همینطور به ساز و کار سیاسی و حقوقی و اجتماعی مناسب و مربوط به خودش نیاز داره ...

نباید به Open Source به عنوان یک روش پول درآوردن نگاه کنیم ، یا دائما" با ذهنی که به لطف فضای بسته و محدود تک بعدی شده فقط به سود رایگانی که سایر آدمها میبرند فکر کنیم . اگر لینوس توروالدز به دنیا همینطور نگاه میکرد ، امروز لینوکس ، و هر چیز دیگری مربوط به اون ، وجود نداشت ، و شاید اغراق آمیز به نظر بیاد ، ولی اینطور نیست ، اگر بگم از نگاه من ، لینوکس مهمترین قطعهء نرم افزاری فعلی ما آدمها هست . طبیعتا" لینوس توروالدز هم از گرسنگی فوت نکرده ، و داره تیم توسعه کرنل "رایگان" لینوکس رو رهبری میکنه ، که حامیان مالی متعددی داره ، از جمله غولهای سندیکای صنعت مخابرات ایالات متحده ...

مایل نیستم این جملات شبیه به آگهی های تبلیغاتی به نظر بیان ، بنابراین لازمه به نکات منفی موجود هم اشاره کنم . بخش بزرگی از دنیا ، به حقوق معنوی اهمیتی نمیدن ، و این به معنی نقض حقوق مادی و معنوی توسعه گران منبع آزاد هم هست . خیلی از توسعه گران تجاری هم به وفور از کدهای آزادی سوء استفاده میکنند ...

اما اینها باعث نمیشه Open Source متوقف بشه . برای همین هست که میشنوید میگن "فرهنگ Open Source " ، که شرایط و ملزومات و مقدمات و مفروضات و اهداف خاص خودش رو داره .

با اینکه مخلوط کردن بحث فنی با مسائل شخصی عموما" مفید نیست اما :
مدتی قبل برای اتمام تزم و ساختن نرم افزاری که بتونه از کارتم به درستی استفاده کنه ، و ایضا" کسب درآمد از این نرم افزار ، با شرکت تحقیقاتی ای قرار داد بستم . برای راه اندازی بخشی از سیستم به وجود کدی نیازمند بودیم که تحت GPL منتشر شده بود و به اندازه کافی پیچیده بود . شرکت طرف قرارداد من با مولف کد تماس گرفت و ضمن قانع کردن اون برای خرید یک لیسانس اختصاصی و غیر آزاد - که کد نهائی رو از بند GPL خلاص کنه - 60 ساعت مشاوره از مولف اون کد برای همکاری با من و تکمیل پروژه خرید . پس مولف کد آزاد مورد نظر در حال کمک به جامعهء نرم افزار با کد GPL اش هست ، ولی میتونه لیسانسهای اختصاصی ای رو برای مشتریان خاصش در نظر بگیره ، و از توان و دانشش برای توسعه نرم افزارهای ثالث استفاده کنه . اگه همه چیز طبق برنامه پیش بره بیست روز دیگه اجرای آخرین قسمت نرم افزار و تستش تموم میشه ، و فرد مذکور پولش رو کاملا" دریافت میکنه ، و من درسم تموم میشه و برای نرم افزاری که در این مدت نوشته ام پول معقولی میگیرم ، و یک موسسه تحقیقاتی هم صاحب تکنولوژی میشه که به این شکل لااقل تا حالا تولید نشده . کسی متضرر نیست . همه خوشحالند . آزادی نرم افزار ، اگر با قاعده و فرهنگ توسعه پیدا کنه ، با طبیعت سازگار تر از تحمل کارتلهای نرم افزار غول پیکری است که صرفا" به کسب درآمد از طریق انحصاری نگه داشتن بازار فکر میکنند .